Tijdreis

De zomervakantie begint bijna en wie geslaagd is voor het eindexamen (gefeliciteerd!) heeft al vakantie.

Sommigen gaan ver op reis, anderen blijven in Nederland en weer anderen blijven thuis. Toch kan iedereen een beetje op reis, namelijk op tijdreis. De komende weken plaatsen we oude Ambachtse foto’s en hun modern tegenbeeld.

We beginnen deze serie met de oudste school voor voortgezet onderwijs in Hendrik-Ido-Ambacht, namelijk de Vakteekenschool aan de Kerkstraat. Deze school, vergelijkbaar met de latere LTS, werd in 1910 opgericht door lokale ondernemers waaronder scheepswerf Jonker & Stans. De ondernemers en fabrikanten hadden er baat bij dat hun arbeiders zich verder ontwikkelden en natuurlijk hadden de arbeiders dat zelf ook.

Later vestigden restaurants in het gebouw, dat nog altijd bestaat en te vinden is op Kerkstraat 7.

De zomervakantie begint bijna en wie geslaagd is voor het eindexamen (gefeliciteerd!) heeft al vakantie. Sommigen gaan ver op reis, anderen blijven in Nederland en weer anderen blijven thuis. Toch kan iedereen een beetje op reis, namelijk op tijdreis. De komende weken plaatsen we oude Ambachtse foto’s en hun modern tegenbeeld.

Vorige keer de Vakteekenschool, deze keer de Christelijke MAVO P.J. Plaisier, hoek Van Godewijckstraat en P.C. Hooftsingel (links). De school werd in 1964 gesticht, deze foto is enkele jaren later gemaakt en troffen we in de beeldbank van het Historisch Genootschap. Na het vertrek van de MAVO maakten basisscholen en onderwijsinstellingen gebruik van het gebouw.

We zouden graag ook een oude foto van de Delta MAVO tonen, maar kunnen die helaas niet vinden. Heeft u zo’n foto? Dan ontvangen we graag een kopie daarvan via communicatie@h-i-ambacht.nl.

Het is zomervakantie! Sommigen gaan ver op reis, anderen blijven in Nederland en weer anderen blijven thuis. Toch kan iedereen een beetje op reis, namelijk op tijdreis. De komende weken plaatsen we oude Ambachtse foto’s en hun modern tegenbeeld.

Wie op reis gaat, kent het wel: paspoort, douane, belastingvrije zones… Moeilijk voor te stellen dat reizigers en handelaren vroeger op heel veel meer plaatsen belasting, tol, moesten betalen.

Zo'n locatie was aan de uiterste westgrens van Hendrik-Ido-Ambacht, aan de noordoostzijde van de T-splitsing Langeweg en Rijksstraatweg, vroeger Rijsoordsesteeg genoemd. Het tol stond op Ambachts grondgebied bij het 'drielandenpunt' van gemeenten Rijsoord (sinds 1855 Ridderkerk), Sandelingen-Ambacht (sinds 1855 Hendrik-Ido-Ambacht) en Heerjansdam (sinds 2003 Zwijndrecht). Tolheffing eindigde hier in de 19e eeuw.

Over reizen gesproken: Rond 1900 werd een stoomtramlijn aangelegd tussen Barendrecht en Zwijndrecht, met een halte vlakbij het (tol)huisje. De tram reed tot begin jaren '40. Het verdwenen spoortracé is ter plekke nog enigszins herkenbaar aan de schuine hoek van het kassencomplex en de sloot die ervoor ligt.

In 1936 werd Rijksweg (A)16 in gebruik genomen, waardoor doorgaand autoverkeer tussen Rotterdam en Dordrecht niet meer over de Rijsoordsesteeg/Rijksweg en Langeweg hoefde te rijden. Toch nam het autoverkeer ook op deze route toe, werden de wegen verbreed en bochten verflauwd. Zo kwam het huisje tussen de wegen te staan. Eind jaren '60 reed een auto het huis binnen, enkele jaren later werd het pand gesloopt.

De misschien bekende reizigersvraag 'Klopt de kaart wel?' is hier van toepassing. Wie de locatie van het verdwenen tolhuisje wil vinden, moet nu niet aan de noordoostzijde van de T-splitsing zoeken, maar aan de zuidzijde, ter hoogte van fietspad en groenstrookje aan de Langeweg. Gelukkig hebben we de foto nog…

Weet u meer? We ontvangen uw reactie graag op communicatie@h-i-ambacht.nl!

Het is zomervakantie! Sommigen gaan ver op reis, anderen blijven in Nederland en weer anderen blijven thuis. Toch kan iedereen een beetje op reis, namelijk op tijdreis. De komende weken plaatsen we oude Ambachtse foto’s en hun modern tegenbeeld.

Wie op reis is, kijkt vaak met andere ogen naar de omgeving dan omwonenden. Dat doen we deze keer ook. Deze foto geeft ons een beeld van Ambacht dat zeker automobilisten niet kennen: De Dorpsstraat in oostelijke richting. Voor dit deel van de Dorpsstraat, ooit het kloppend dorpshart op de grens van Sandelingen-Ambacht en Hendrik-Ido en Schildmanskinderen Ambacht en de Oostendam, geldt al heel wat jaren eenrichtingsverkeer.

Dat was nog niet het geval toen de oude foto gemaakt werd, te zien aan het verkeersbord rechts. Kort stoppen mocht wel, parkeren niet. Voor het laatste huis aan de linkerzijde staat eenzelfde bord voor het verkeer dat vanaf die zijde over de Dorpsstraat reed. Een aantal panden is verdwenen, bijvoorbeeld om plaats te maken voor de straat Boucquet. Andere panden zijn verbouwd, zo kreeg het eerder beschreven huis links een extra woonlaag. Het hoge huis met dakkapel links staat nog zoals het op de oude foto staat, al is de klimop verwijderd en het pand bepleisterd. Ook het huisje tussen deze panden bestaat nog, met een dakkapel. De woning waar de man voor staat, is verdwenen. Hier is nu de toegang van Boucquet.

Als u rechts kijkt… De huizen aan de rechterzijde zijn verdwenen. De twee panden rechts maakten plaats voor een parkeerterreintje. Wie deze locatie opzoekt in Google Streetview en daar de oudste foto (2009) bekijkt, ziet nog het dak van het pand rechts van het midden in de oude foto. Hier stond (en staat) de Grote Hoef, de grote hof(stee), boerderij.

Heeft u zin om nog verder op tijdreis te gaan, lees dan verder. Want gaan we nog veel verder op tijdreis dan de foto’s ons toelaten, dan is het aardig te melden dat een voorganger van Grote Hoef waarschijnlijk behoorde tot het kasteel dat hier vlakbij stond, Huis Boucquet en zijn voorganger. Een van de bezitters van die voorganger was de 15e eeuwse Floris van Kijfhoek, die een deel van de Ambachtse dorpskerk liet bouwen. Op oude landkaarten is te zien hoe de Zwijndrechtse Munnikensteeg, beginnend in Kijfhoek, ooit de Langeweg overstak en zo in rechte lijn doorliep tot vrijwel aan Boucquet. Vlak voor Boucquet boog deze steeg iets af en liep zo langs de Grote Hoef naar de Dorpsstraat en sloot daar aan op de straat die nu Boucquet heet.

Het straatje langs De Grote Hoef werd ook wel Het Fort genoemd… Weet u waarom? We lezen uw reacties graag! communicatie@h-i-ambacht.nl.

Mogen we nog iets verder afdwalen? Floris van Kijfhoek was een invloedrijk edelman en getrouwe van Jacoba van Beieren, gravin van Holland en in machtsstrijd om het graafschap verwikkeld met haar oom Jan van Beieren. In 1432 schenkt Jacoba Floris het Tolhuis van Woudrichem in eigendom. Reden: ondanks het bestand was het huis van Floris in Zwijndrecht(se Waard) verwoest. Of met dat verwoest huis de voorganger van Huis Boucquet, het huis dat Hendrik Yden had laten bouwen, wordt bedoeld, zullen we waarschijnlijk nooit weten. Misschien stond het verwoest huis wel aan de andere kant van de Munnikensteeg. Daar wordt namelijk in 1435 klooster Eemstein gebouwd. Ook dat klooster had elders een voorganger, maar het voert te ver om daar op in te gaan.

Vorige week was de tijdelijke tijdreis met vakantie, maar we maken het vliegensvlug weer goed met deze twee luchtfoto's van Oostendam. De oude foto is van eind jaren''40 vorige eeuw en kregen we weer met vriendelijke medewerking van het Historisch Genootschap, de recente luchtfoto van GoogleMaps. We zullen niet vragen de verschillen te zoeken. Leuker is het, net als in het echte leven, de overeenkomsten te vinden.

In het kader van reizen kijken we eerst naar de Waal, want transport en dus reizen ging in onze streken duizenden jaren lang voornamelijk over water. Vervoer over water gaat veel lichter dan over land, vaak waren de vaarwegen ook beter begaanbaar dan landwegen. Aan de Waal zijn resten uit de Romeinse tijd gevonden, waaronder geïmporteerd aardewerk.

In 1332 laat Willem, Graaf van Holland, de Zwijndrechtse Waard inpolderen en daarvoor de Waal aan beide zijden afdammen. Aan de westzijde ontstaat Heerjansdam, aan de oostkant, jawel, Oostendam. Wie op beide foto's kijkt naar de loop van de Waal langs de Kerkstraat, kan menen dat de Waal tussen Oostendam en de Heul (Hoge Kade) toen vergraven of gekanaliseerd is. De Waal is hier veel smaller en vrijwel kaasrecht, waar de rivier verder relatief breed en bochtig is. Maar nee, ook hier stroomde de Waal ooit tussen waar nu Pruimendijk en Kerkstraat liggen.

De Damweg op de oorspronkelijke (Oosten)dam, tussen de Pruimendijk en Veersedijk is 200 meter lang en goed te zien op beide foto's. Toch een knap staaltje "deltawerk"! Met de komst van de auto wordt vervoer over land steeds populairder en neemt de vraag naar meer en betere landwegen toe. In de jaren '30 van de vorige eeuw wordt besloten speciale wegen en bruggen aan te leggen voor doorgaand gemotoriseerd verkeer. Sinds 1939 verbindt de Brug over de Noord niet alleen de Alblasserwaard met de Zwijndrechtse Waard, maar ook Rotterdam met Gorinchem en later met verder oostwaarts Nederland.

Vinden we de brug nu een vanzelfsprekendheid zoals we dat van de dam in de Waal vinden, 85 jaar geleden zullen heel wat mensen met open mond hebben gekeken naar het enorm gevaarte. De brug zelf zien we niet op de foto, wel Rijksweg 15 waar de brug ruim 50 jaar deel van is. Want het autoverkeer blijft toenemen en de brug kan al dat autoverkeer niet aan. In 1989 wordt begonnen aan de bouw van de ruim 500 meter lange tunnel. Met de bouw worden het tracé van de A15 en de toe- en afritten iets gewijzigd. In 1992 wordt de tunnel opengesteld voor het autoverkeer.

Volgend jaar wordt de tunnel gerenoveerd.

Het is zomer en veel mensen zijn op vakantie (geweest). Wie niet gaat, kan toch een beetje op reis met ons, namelijk op tijdreis. En zoals dat vaak gaat op reis: wie wil, kan genieten en leren tegelijk.

De oudste bebouwing van Hendrik-Ido-Ambacht bestaat uit zogenaamde lintbebouwing: bebouwing op en aan een dijk of weg. In het geval van Ambacht aan de zuidoever van de Waal en de westoever van de Noord.

De vorige keer volgden we een deel van de Waal rond Oostendam, nu kijken we naar een kleiner deel daarvan, namelijk het begin van de Kerkstraat in de tijd dat Oostendam nog een havenplaatsje is. Vorige keer kon u lezen dat in 1332 een dam in de Waal wordt gelegd en dat rond die dam het plaatsje Oostendam ontstaat. Oostendam hoort van oudsher bij Hendrik-Ido-Ambacht, of beter gezegd: in 1855 fuseert gemeente Hendrik-Ido en Schildmanskinderen-Ambacht en de Oostendam met gemeente Sandelingen-Ambacht tot gemeente Hendrik-Ido-Ambacht. Oostendam ten noorden van de Waal wordt dan bij gemeente Ridderkerk gevoegd.

Nog even over de dam: In 1505 wordt een spuisluis in die dam gelegd: overtollig water uit de Zwijndrechtse Waard kan zo geloosd worden op de Noord, dan nog Merwede genaamd. In 1636 wordt deze sluis vervangen voor een sluis waar schepen door kunnen. De gevelsteen ter gelegenheid hiervan is te zien in het onlangs opnieuw ingericht havenhoofd van Oostendam. De sluis, 4,35 meter breed en ruim 16 meter lang, wordt in 1949 gedempt omdat de benodigde reparatie als te kostbaar wordt gezien en de sluis al enkele jaren niet meer gebruikt wordt en dus eigenlijk overbodig (b)lijkt te zijn.

Rechtsachter ons de Damweg (over de Waal), links buiten beeld lopen Veersedijk en Onderdijk parallel aan de straat die we voor een deel wel op de foto zien: De Hoogtstraat.

Begin vorige eeuw neemt door onder andere de industrialisatie de bevolking van Ambacht en dus de vraag naar woningen toe. In 1904 bouwt scheepswerf Jonker & Stans woningcomplex De Hoogt voor een deel van zijn personeel. Deze woningen zijn bewaard gebleven, ze staan op enige afstand achter het gebouw links op de foto, het eerste (woonhuis-met-)postkantoor van Hendrik-Ido-Ambacht. Dat pand, gebouwd in 1901, bestaat tegenwoordig uit twee woningen.

Het slootje en brug zijn jaren geleden verdwenen, evenals de scheepslui die regelmatig op en rond Oostendam verblijven. Wat bleef, is de aantrekkingskracht van het plaatsje. Veel reizigers en Ambachters zelf genieten van onder andere het uitzicht, de terrassen, restaurantjes en kleinschalige overnachtingsmogelijkheden in dit gebied. Een daarvan is gevestigd in het pand midden op de foto, in 1909 gebouwd als bakkerij-met-woonhuis.

En hoewel het voor veel schoolkinderen vakantie is, moeten we het toch (weer) even over school hebben. Het pand tegenover de voormalige bakkerij, aan de andere zijde van de Hoogtstraat, hoorde namelijk bij Gemeenteschool nummer 3. Nummer 1 stond vlakbij de Dorpskerk, nummer 2 aan de Wepsterlaan, bij andere oude planmatige uitbreidingen van Ambacht: Hooftwijk en Burgemeester Van Akenwijk. OLS III werd in 1914 in gebruik genomen en kreeg later de naam Waelnes. In 1979 werd de school verplaatst naar de Beatrixsingel, kort daarna werd het gebouw gesloopt om plaats te maken voor woningen. Het schoolhuis is bewaard gebleven en al heel wat jaren een woonhuis.

Hiermee komt een eind aan dit trijdreisje, we hopen dat u weer genoten hebt!

Dit artikel kwam tot stand dankzij informatie van Historisch Genootschap Hendrik-Ido-Ambacht en Stichting Oud Ridderkerk. 

Het is zomer en veel mensen zijn op vakantie (geweest). Wie niet gaat, kan toch een beetje op reis met ons, namelijk op tijdreis.

In editie 6 kwamen de brug (1939) over en tunnel (1989) onder De Noord aan bod, maar voor deze vaste verbindingen bestonden, zorgden naast de dammen (Heerjansdam en Oostendam) vooral veerdiensten voor stabiele verbindingen tussen Ambacht/Zwijndrechtse Waard met de buitenwereld. Zoals het veer tussen Zwijndrecht en Dordrecht, dat bij Rijsoord en natuurlijk dat van Ambacht.

Ontkomen we toch niet aan het voor Ambacht zo belangrijk jaartal 1332. Dan laat Willem, graaf van Holland, de Zwijndrechtse Waard inpolderen. De waard wordt in stukken verdeeld, waarbij iedere edelman die een deel van inpoldering voor zijn rekening neemt, ambachtsheer (bestuurder) wordt over dat deel of daar een ambachtsheer over mag benoemen. Dwars door het midden van de Zwijndrechtse Waard komt de Langeweg te liggen, gericht op de verdwenen Toltoren in Dordrecht, aan het zogenoemd Scheffersplein, dat officieel Tolbrug heet. Het waarschijnlijk al bestaand veer tussen de Zwijndrechtse Waard en Dordrecht, aan zuidkant van de Langeweg die tegenwoordig Rotterdamseweg wordt genoemd, blijft net als andere veren van de Zwijndrechtse Waard in handen van de graaf van Holland. Eerdere namen voor de Veersedijk zijn Zeedijk van de Zwijndrechtse Waard en Veer- of Ringdijk. De naam Veer(se)dijk  verwijst zeer waarschijnlijk naar het eeuwenoud veer tussen de waard en stad Dordrecht. Eeuwenlang gebruiken handelaren, marktkooplui, tuinders en andere reizigersdit veer om de stad te bereiken.

Aan de noordzijde van de Zwijndrechte Waard komt ook een veer, maar niet zoals misschien verwacht aan het eind van de Langeweg. Dit veer komt in het gebied dat de griffier van de graaf, Gerard Alewijnszoon, in beheer krijgt. Gerard wordt in de adelstand verheven en kan zo meedoen aan de inpoldering. Als ambachtsheer van Rijsoord heeft hij grootse plannen met zijn dorpje dat aan (de zuidzijde van) de Waal ontstaat. Zo krijgt hij van de graaf toestemming wekelijks markt en tweemaal per jaar een weeklange jaarmakrkt te houden in Rijsoord. Ook verleent de graaf hem toestemming een kerk te bouwen, 'omdat er in Zwijndrecht (= Zwijndrechtse Waard) geen kerk is. En er komt dus een veer over de dan nog brede Waal tussen Rijsoord en de Rijerwaard (huidige polder Oud-Reijerwaard). Rijsoord is vanaf de Langeweg te bereiken via de Rijsoordsesteeg, gelegen tussen Langeweg en Rijsoord en tegenwoordig Rijksstraatweg genoemd. Aan het begin van deze steeg stond het tolhuisje waarover we in deel 3 schreven. In 1543 is de Waal smal genoeg om een brug te bouwen. Het veer van Rijsoord wordt opgeheven.

Dan het veer van en naar Hendrik-Ido-Ambacht. Dat heeft weliswaar geen eeuwenoude, maar wel een interessante historie. Op een plattegrond uit 1881 zien we in Oostendam het woord Veerhuis geschreven. Sinds wanneer hier een veer was, weten we niet.* Wel weten we dat rederij Fop Smit in 1903 een nieuwe steiger aan de Noord in gebruik neemt, aan het eind van de weg die speciaal voor de veerdienst is aangelegd of verlengd: de Veerweg. Aan deze weg verrijst rond die tijd ook Scheepswerf Jonker & Stans. In eerdere edities beschreven we al de grote groei die Ambacht begin vorige eeuw meemaakte als gevolg van de industrialisatie, dit is weer een voorbeeld daarvan. De steiger aan de Veerweg zien we hier op de oude foto uit het beeldarchief van Historisch Genootschap Hendrik-Ido-Ambacht.

Ook zien we stoomschepen, aan de overzijde van het water molen De Hoop aan de haven van Alblasserdam en de kerk van Alblasserdam. Niet op de foto's te zien is de zijgevel van het oorspronkelijk veerhuis hier, dat tegenwoordig uit twee woningen (Veerseweg 59 en 71) bestaat. Nog vandaag de dag is op de gevel aan de waterzijde groot 'Hendrik-Ido-Ambacht' te lezen. De oude foto moet van voor 1939 zijn want de Brug over de Noord uit dat jaar staat er niet op. De meest recente opvolger van Fop Smit is de Waterbus, sinds 1999 in de vaart. Omdat Hendrik-Ido-Ambacht met onder andere De Volgerlanden groeit, wordt het veer in 2014 verplaatst naar een centralere ligging, de huidige Noordkade. Dagelijks passeren hier talloze reizigers van en naar Ambacht. Later dit jaar zullen de Waterbussen deels elektrisch varen, zo is de bedoeling.

De jongste Ambachtse veerverbinding is natuurlijk het populair voetveer van en naar de Sophiapolder, sinds 2013 in de vaart en in 2023 vervangen voor het huidig veer, Sophia.

Dit is een van de laatste tijdreizen dit jaar. De zomervakantie is bijna afgelopen, de scholen beginnen binnenkort weer. We delen graag nog een tip met u: houdt u van tijdreizen, bezoek dan de site topotijdreis.nl. En natuurlijk de fraaie beeldbank op historhia.nl. Zonder het Historisch Genootschap hadden we u deze tijdreizen niet kunnen bieden. Ook dit artikel kwam tot stand dankzij informatie van het genootschap.

Op- en aanmerkingen op deze reeks artikelen blijven welkom: communicatie@h-i-ambacht.nl.

* Nachrift: In de expositie over de Waelneshoeve van het Historisch Genootschap (september 2024)  zagen we een oud document waaruit blijkt dat in ieder geval begin 19e eeuw al een veerverbinding bestond tussen Oostendam, Rotterdam en Dordrecht. 

De laatste tijdreis, of in ieder geval van deze zomer. De vorige keer schreven we over het veer naar Sophiapolder, daar gaan we op door met deze oude foto uit het beeldarchief van Historisch Genootschap Hendrik-Ido-Ambacht. De foto is in 1970 gemaakt op de Veersedijk. De situatie ter plekke is nu, bijna een halve eeuw later, compleet anders. Oorzaak daarvan is de dijkverhoging en -verzwaring 4e kwart vorige eeuw. Een groot deel van de lintbebouwing moest daarvoor wijken.

Hier, bij een flauwe bocht in de Veersedijk, koopt Frank Rijsdijk in 1896 een verlaten steenfabriek, gelegen tussen dijk en Rietbaan. Hij vestigt er een scheepssloperij/machinefabriek, die later uitbreidt tot op De Punt van de Sophiapolder. In 1907 verlaat Frank het bedrijf. Dat gaat verder gaat onder de naam N.V. Holland.

Niet alles op de foto is verdwenen. Het karhuis rechts op de foto bestaat nog en het hek links daarvan, met daarin N.V. Holland geschreven, is vrij recent weer op dezelfde plaats gezet. Talloze mensen zijn door dit poortje en hek gegaan, omdat het toegang gaf tot de sloperij en het veer naar De Punt, waar ook personeel van de sloperij woonde en werkte. Het gebouw links van het poortje, gebouwd als kantoor van scheepssloperij N.V. Holland, is nu woonhuis. Misschien zijn dit gebouw en helaas grotendeels verdwenen bakstenen omlijsting van het hek, gebouwd met bakstenen van de oude ‘steenplaats’?

an de kever: Aan het kenteken te zien komt die uit Duitsland. Goslar, midden-Duitsland, om precies te zijn. Een toerist? Soort van… In de hongerwinter van 1944 is een gaarkeuken voor kinderen gevestigd in de voormalige boerderij met het rode dak. Het voedsel komt voor een groot deel van tuinders uit Ambacht en Zwijndrecht. In het pand zijn ook enkele Duitse soldaten gelegerd. In 1970 maakt een van hen een ‘tijdreis’ met zijn dochter: het meisje op de foto.

Op- en aanmerkingen op deze reeks artikelen blijven welkom: communicatie@h-i-ambacht.nl.